Белорусская народная сказка /на белорусском языке/

Ў даўнія часы жыў-быў цар. Пры палацы ў яго быў ружовы сад. У садзе рос куст чароўнай ружы. Як ні імкнуўся цар, як ні ахоўвалі царскія садоўнікі гэту ружу, ніяк не маглі ўсцерагчы яе. Толькі пачынала яна распускацца, як нападаў на яе пагібельны чарвяк. І так з года ў год паўтаралася адно і тое ж. Цар ніяк не мог дачакацца сваёй чароўнай ружы. Неяк прыйшоў да цара юнак садоўнік і сказаў:
— Наймі мяне, я ўсцерагу тваю ружу ад чарвяка. Як толькі яна распусціцца, сарву яе, прынясу табе.
— Юнак, — кажа цар, — колькі ў мяне садоўнікаў пабывала, ніводны не ўсцярог яе, дзе ўжо табе зладзіцца?
— Зладжуся, а калі не — вялі караць смерцю.
— Добра, як ведаеш, калі здолееш, пасцеражы.
Наступіла вясна, новы садоўнік узяў лук і стралу, забраўся пад куст і стаў вартаваць ружу. Пільнуе ён дзень, два дня, тры дня, тыдзень. Нарэшце ружа пачала распускацца, але тут садоўніка пацягнула да сну… Тым часам выпаўз чарвяк, накінуўся на ружу, зжор яе і папоўз. Прачнуўся садоўнік, бачыць — няма ружы на кусце. Пайшоў да цара і кажа:
— Цэлы тыдзень, дзень і ноч я вартаваў ружовы куст, а калі ружа стала распускацца, я задрамаў… Адкрываю вочы, а чарвяк ужо паспеў зжэрці ружу. Гэтым разам памілуй, у будучым годзе я распраўлюся з чарвяком.
— Нічога, — сказаў цар, — гэта чарвяку дарма не пройдзе…
Прайшоў год. Надышла вясна, царскі садоўнік ізноў пайшоў вартаваць куст. Ледзь ружа пачала распускацца, ізноў чарвяк паўзе да ружы; толькі жадаў садоўнік пусціць у яго стралу, раптам ні адтуль ні адсюль прыляцеў салавей, дзяўбнуў чарвяка і паляцеў. Ружа засталася цэлая. Узрадаваўся садоўнік, сарваў ружу і панёс яе цару.
—Пан, — кажа ён, — я прынёс табе ружу. І сення чарвяк жадаў зжэрці ружу, але прыляцеў салавей, дзяўбнуў чарвяка і паляцеў.
— Нічога, — кажа цар, — і салаўю гэта дарма не пройдзе.
Прайшоў яшчэ год. Увесну зноў садоўнік адпраўляецца вартаваць ружовы куст; дзень і ноч сядзіць пад ім. Толькі пачала распускацца ружа, ізноў паўзе чарвяк, жадае зжэрці кветку, ізноў прыляцеў леташні салавей, жадаў дзяўбнуць чарвяка, але ў гэта імгненне з-пад кустоў выскачыў цмок і зараз праглынуў салаўя з чарвяком. Ізноў ружа засталася цэлая. Узрадаваўся садоўнік, сарваў ружу і панёс яе цару.
— Пан, — кажа ён, — зараз, як і летась, прыпоўз чарвяк, жадаў зжэрці ружу; ні адтуль ні адсюль прыляцеў салавей і толькі жадаў клікнуць чарвяка, як з-пад кустоў выскачыў цмок, накінуўся на салаўя і на чарвяка і абодвух праглынуў. Вось табе ружа — цэлая і цэлая.
— Нічога, — кажа цар, — і цмоку гэта дарма не пройдзе.
Прайшоў яшчэ год. Наступіла вясна, ізноў садоўнік адправіўся вартаваць ружу. Прыйшоў час ёй квітнець. Ізноў з’явіўся чарвяк і папоўз да ружы; прыляцеў салавей і толькі жадаў дзяўбнуць чарвяка, як з-пад кустоў выскачыў цмок і праглынуў і салаўя, і чарвяка. Садоўнік нацягнуў цеціву і пусціў стралу ў цмока, цмок закруціўся, мінуў крывёй і акалеў. Садоўнік сарваў ружу і панёс цару.
— Пан, — сказаў ён, — ізноў з’явіўся чарвяк, жадаў зжэрці ружу, прыляцеў салавей, жадаў дзяўбнуць чарвяка, цмок выскачыў з-пад кустоў, накінуўся на салаўя і на чарвяка і абодвух зараз паглынуў. Я, як убачыў гэта, нацягнуў цеціву і забіў цмока на месцы.
— Ну і добра, — сказаў цар, — толькі і табе гэта дарма не пройдзе.
Здзівіўся садоўнік і думае:, чаму цар увесь час так кажа?
Думае садоўнік, думае — ні да чаго дадумацца не можа. А спытаць у цара баіцца: што, калі цар раззлуецца? Вырашыў садоўнік пачакаць, паглядзець, што будзе далей. У ружовым садзе ў цара быў басейн, дзе ен часам купаліся з царыцаю. Аднойчы садоўнік узлез на дрэва, якое расло побач з басейнам, каб абрэзаць засохлыя сукі. Раптам бачыць: царыца са сваімі прыслужніцамі падышла да басейна купацца. Садоўнік збаяўся і застаўся на дрэве. «Пачакаю, — думае, — выкупаецца царыца, сыдзе, тады і слезу». Распранулася царыца, увайшла ў басейн, выкупалася, выйшла, стала апранацца, зірнула ўгару і ўбачыла садоўніка. Не прамовіла яна ні словы, пайшла ў палац і ўсё распавяла цару.
— Ці ведаеш, пайшла я да басейна купацца, выкупалася, апранулася і ўжо жадала ісці, як раптам убачыла на дрэве садоўніка, Ведаць, ён загадзя ўзлез на дрэва, жадаў падгледзець мяне.
Як пачуў цар пра тое, раз’юшыўся, сапраўды леў. Тут жа крыкнуў:
— Ката, ката, ката!
З’явіліся каты, пакланіліся цару.
—Што загадаеш? — пытаюць яны.
— Зараз жа прывядзіце садоўніка і адсячыце яму галаву!
Каты прывялі садоўніка. Садоўнік зразумеў, што яго чакае.
— Пан, дазволь сказаць два словы, а потым рабі са мной, што жадаеш.
— Добра, кажы.
— Памятаеш, калі ты наняў мяне ў першы год, я прыйшоў да цябе і распавёў, як чарвяк зжор ружу, ты мне сказаў: «Нічога, гэта яму дарма не пройдзе». Я і на іншы год пайшоў вартаваць ружу. Прыйшоў да цябе і сказаў: «Прыляцеў салавей і дзяўбнуў чарвяка». Ты і тады мне адказаў: «Нічога, і яму гэта дарма не пройдзе». На трэці год, калі я прыйшоў да цябе і сказаў, што з-пад кустоў выскачыў цмок і праглынуў салаўя і чарвяка, ты зноў кажаш: «Нічога, і яму гэта дарма не пройдзе». На чацвёрты я прыйшоў і сказаў табе: «Я забіў цмока». А ты мне: «Нічога, і табе гэта дарма не пройдзе». І сапраўды, мне гэта дарма не прайшло, спраўдзіліся твае словы, калі ты захацеў маю галаву зняць. Сення я кажу табе: і цару гэта дарма не пройдзе.